Ultra lüks yatları, pahalı arabaları, gösterişli yaşamları… 1990’ların başında Sovyetler’de komünizmin çökmesi sonrası bir anda zenginleşen Rus oligarklar, Ukrayna savaşında Batı’nın yaptırımları üzerine yeniden dünya gündemine girdi. Bold Medya, milyar dolarlık servetleriyle Rus oligarkları araştırdı.
BOLD – Ukrayna üzerinden Rusya ile Batı arasındaki gerilim tırmanırken Rus oligarklar bir kez daha uluslararası tartışmaların gündemine oturdu. Rus oligarkların adı ilk kez Sovyetlerin çökmesinin ardından Boris Yeltsin döneminde duyulmaya başladı. Bazıları 2000’lerin başında Vladimir Putin ile mücadeleye giriştiler. Putin’le mücadeleye giren isimlerin sonu ise hapis ve sürgü oldu.
ABD, İngiltere ve Japonya ile birlikte birçok Avrupa Birliği ülkesi Rus oligarkların mal varlıklarına ve ultra lüks yatlarına el koyma kararı aldı.
Şimdi oligarklar Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrası şimdilerde ultra lüks yatlarını ve servetlerini batılı ülkelerinin yaptırımlarından kaçırma telaşındalar.
‘OLİGARK’ KİME DENİR?
Oligark, oligarşiye mensup ya da oligarşiye destek veren kişiler için kullanılıyor. Tek kişinin iktidarı anlamına gelen monarşinin zıttı olan oligarşi, küçük bir grubun iktidarda olduğu siyasi sistemi tanımlıyor.
Ancak günümüzde bu sözcük, 1991’de Sovyetler Birliği’nin çökmesinden sonra ortaya çıkan, çok kısa sürede hızla zenginleşen aşırı varlıklı bir grup Rus vatandaşını tanımlamak için kullanılıyor.
Eski Sovyet cumhuriyetlerinin örneğin Ukrayna’nın da oligarkları var. Ama bunlar Rusya’dakiler kadar meşhur ve zengin değil.
OLİGARKLAR NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Sovyetlerde komünizm zamanında özel mülk yoktu. Sovyetlerin çökmesiyle kapitalist sistemi benimseyen Rusya’da özellikle, sanayi, enerji ve finans sektörlerinde büyük bir özelleşme dalgası başladı.
Dönemin KGB başkanı, elmas madeni yöneticisi ya da başbakan yardımcıları, bu özelleştirmeleri bir fırsata çevirdi. Sovyetler döneminin devlet kuruluşları komik rakamlarla bu isimler tarafından alındı. Özellikle de dünya genelinde büyük talebin olduğu mineral, petrol ya da gaz gibi hammadde sektörlerindeki şirketleri ‘sakız parası’ denilecek fiyatlara satın aldılar.
Rusya’nın dünya çapında en tanınmış oligarkı, Chelsea futbol kulübünün de sahibi iş adamı Roman Abramoviç. Abramoviç, 2003 yılında İngiliz Chealsea futbol kulübünü satın alınca bütün dünya onun ismini tanıdı.
PUTİN VE OLİGARKLARIN MÜCADELESİ
Putin, Yeltsin’in yerine geçtikten sonra oligarkların üzerine gitmeye başladı. Putin’le işbirliğine giden isimler güçlerini ve zenginliklerini koruyup daha da arttırırken; Putin’le mücadeleye giren Boris Berezovski ve Mihail Hodorkovski gibi oligarkların sonu ya hapiste ya da sürgünde bitti.
Rusya’nın en tanınmış eski oligarklarından olan Mihail Hodorkovski, 2003 yılında 15 milyar dolarlık serveti ile Rusya’nın en zengin ve dünyanın 16. büyük zengini idi.
Putin’le ters düşünce 2003 yılında vergi kaçırma ve yolsuzluk suçlamaları nedeniyle hapse mahkum edildi ve şirketlerine el konuldu. 2013 yılında Devlet Başkanı Putin’in affıyla serbest bırakıldı.
Yukos petrol şirketinin eski patronu Hodorkovski, özgürlüğüne kavuşmasının ardından önce Almanya’ya ardından İsviçre ve son olarak da İngiltere’ye yerleşti.
İşte günümüzde öne çıkan bazı oligarklar ve hikayeleri:
ROMAN ABRAMOVİÇ
Roman Abramoviç, Rusya’nın dünya çapında en tanınmış oligarkı. Aslında Rusya’nın en zengini değil ama en bilineni. Bu ününü de Chelsea futbol kulubünü satın almasına borçlu.
Servetinin yaklaşık 14 milyar dolar olduğu tahmin edilen Roman Abramoviç, bu parayı Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra aldığı devlete ait varlıkları satarak elde etti.
Boris Yeltsin ve Vladimir Putin’e yakın bir isim olarak bilinen Abramoviç, 2000 yılında yaklaşık 11 ay boyunca Rusya Federasyonu Devlet Duma’sında milletvekilliği yaptı. 2008’e kadar ise Rusya’nın doğusundaki Chukotka Özerk Bölgesi’nin Valiliği görevini yürüttü.
55 yaşındaki Rus milyarder, servetini piyasa fiyatının altına aldığı devlet madencilik şirketlerinden yaptı.
Ultra lüks yatlara büyük ilgi duyan Rus oligarkın elinde bulundurduğu yat filosu ‘Abramoviç’in Donanması’ olarak adlandırılıyor.
2009 yılında bir Alman firması tarafından yaptırılan ‘Eclipse’ isimli 162,5 metre uzunluğundaki yatı 2013 yılına kadar dünyanın en büyük yatı ünvanına sahipti.
Abramoviç’e 400 milyon dolara mal olan yatta 2 yüzme havuzu, bir sinema salonu, 2 helikopter pisti ve dalış için bir denizaltı bulunuyor. Denizaltının köprü kısmı zırhlı ve Abramoviç’in kaldığı ana suit ise kurşun geçirmez camlarla kaplı.
ALİSHER USMANOV
Özbek asıllı Alisher Usmanov’un toplam servetinin 19,5 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Metal ve madencilik alanındaki yatırımları ile bu servete sahip oldu.
Usmanov da Abramoviç gibi futbola ilgi duyan oligarklardan birisi. 2007 yılında Arsenal futbol kulübünün yüzde 15’e yakın hissesini satın aldı. Daha sonra Arsenal’deki payını 2009 yılında yüzde 25 ve 2013’te yüzde 30’a çıkardı.
Usmanov’un İngiliz futbol kulübü Everton’da da hiseeleri bulunuyor.
Usmanov’un Putin’le yakın bağları bulunuyor. Usmanov’un eşi ritmik jimnastik hocası Irina Viner, Putin’in kız arkadaşı olarak bilinen Alina Kabaeva’nın 2004 yılında olimpiyatlarda madalya kazanmasını sağladı.
Usmanov, adını batıda aldığı lüks malikhaneler ve yatlarla da duyurdu.
Usmanov, annesinin adını taşıyan ‘Dilbar’ adlı iki süper lüks yata sahip oldu. 2008’de ilk Dilbar adlı 110 metrelik yatını Almanya’daki bir firmadan 250 milyon dolara satın aldı. Usmanov, ikinci yatını alınca bu yatını Orta Doğulu bir alıcıya sattı.
Usmanov, 2015 yılında Dilbar isimli ikinci yatını aldı. Uzunluk olarak dünyanın 6.’sı ve ağırlık olarak dünyanın en büyük yatı konumundaki Dilbar, Usmanov’a 800 milyon dolara mal oldu.
84 mürettebatın çalıştığı yatın içinde büyük bir bahçe ve 2 helikopter pisti bulunuyor. Yatta ayrıca 180 metre küplük dünyanın bir yat içerisindeki en büyük kapalı yüzme havuzu mevcut.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrası Alman makamları 2 Mart’ta, yata el koydu.
Usmanov’un İtalya’nın Sardinya adasında, Monako, Münih ve Londra’da da milyonlarca dolarlık mülkleri bulunuyor.
VLADİMİR POTANİN
Tahmini 86,3 milyar dolarlık servetiyle 61 yaşındaki Vladimir Potanin, Rusya’nın en zengin ikinci, dünyanın ise en zengin 10. kişisi.
Putin’e yakın isimlerden biri olarak biliniyor. Sahibi olduğu Interros adlı şirketin, madencilik, enerji, finans, perakende ve diğer sektörlerde yatırımları bulunuyor.
VLADİMİR LİSİN
65 yaşındaki Lisin, Rusya’nın en büyük çelik şirketlerinden biri olan Novolipetsk Steel’in sahibi. Servetinin yaklaşık 26 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
2010 yılında Rusya’nın en zengin ismi olarak ön plana çıktı.
GENNADY TİMCHENKO
69 yaşındaki Rus oligark Gennady Timcehno, Volga Group adlı özel bir yatırım şirketine sahip.
Rus ulusal hokey ligi KHL’nin başkanı olan Timchenko, SKA Saint-Petersburg Hokey Kulübü’nün de başkanlığı görevini yürütüyor.
Rusya’daki en güçlü adamlardan ve Putin’e 1990’lardan beri en yakın isimlerden biri olarak kabul edilen Timchenko’nun toplam mal varlığının 25,6 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
Rusya’nın petrol ticaretindeki önemli isimlerden olan Timchenko, dünyanın en büyük dördüncü ham petrol ticareti yapan şirketi Gunvor’un ve Rus bankalarından ‘Rossiya’nın ortaklarından birisi olarak biliniyor.
LEONİD MİKHELSON
Leonid Mikhelson’un servetinin toplam değerinin 25,5 milyar dolar olduğu belirtiliyor.
Rusya’nın ikinci büyük doğal gaz üreticisi olan Novatek’in üst yöneticisi 66 yaşındaki Mikhelson’un Putin’le yakın ilişkileri olduğu kaydediliyor.
Mikhelson, Rusya’nın en büyük petrokimya şirketi Zao Sibur’da da yüzde 30,6 hisseye sahip.
OLEG DERİPASKA
Oleg Deripaska, Rusya’da alüminyum, inşaat ve tarım sektörlerinde 4.1 milyar dolarlık bir servet yaptı.
Bir dönem Boris Yeltsin’in en önemli danışmanlarından Valentin Yumashev’in kızı Polina Yumasheva ile evli idi.
Deripaska, şu sıralar süper yatı ‘Clio’yu ABD ile adli yardım anlaşması bulunmayan Maldivler’e kaçırma derdinde.
ABD’nin New York kentinde ciddi gayrimenkulleri bulunan Rus oligarkın mülklerine geçen yıl Amerikan Federal Soruşturma Bürosu FBI baskın yaptı.
2018’den beri ABD’nin yaptırım listesinde bulunan Deripaska, Ukrayna’daki savaşa açıktan muhalefet edenlerden.
VAGİT ALEKPEROV
Vagit Alekperov, Rusya merkezli petrol şirketi Lukoil’in başkanı.
Alekperov’un yatı ‘Galactica Super Nova’da şelaleli, 6 metrelik cam tabanlı bir yüzme havuzu ve bir helikopter pisti bulunuyor.
Forbes’a göre Alekperov’un servetinin toplam değeri 25 milyar dolar civarında.
SERGEİ SERGEEVİCH İVANOV VE OĞLU SERGEİ BORİSOVİCH İVANOV
Sergei Borisovich Ivanov, Putin’in daha önce özel kalem müdürlüğünü yaptı, Başbakan Yardımcılığı ve Savunma Bakanlığı görevlerinde bulundu. Ardından Putin’in çevre koruma, ekoloji ve ulaşım alanında özel temsilcisi oldu.
Sovyet istihbaratı KGB’de Putin’le birlikte görev yaptığı biliniyor ve Rusya Federasyonu Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi.
Oğlu Sergei Sergeevich Ivanov ise Rus devletine ait elmas madenciliği şirketi Alrosa’nın üst yöneticisi ve Rusya’nın üçüncü en büyük finans kuruluşu olan Gazprombank’ın yönetim kurulu üyesi.
ANDREY PATRUSHEV VE OĞLU NIKOLAİ PLATONOVİCH PATRUSHEV
Nikolai Platonovich Patrushev de KGB’de Putin ile birlikte görev yaptı. Daha sonra KGB’nin Rusya’daki devamı olan Federal Güvenlik Servisi FSB’nin başkanı oldu. Patrushev, şu anda Rusya Federasyonu Güvenlik Konseyi’nin sekreteryasının başında bulunuyor.
Rusya’dan kaçarak Batı’ya iltica eden eski Rus istihbarat yetkilisi Alexander Litvinenko’nun radyasyon zehirlenmesine ismi karıştı ve 2018’den beri batılı ülkeler tarafından yaptırım uygulanan isimlerden birisi.
Oğlu Andrey Patrushev, Rusya’nın üçüncü büyük petrol üreticisi Gazprom Neft’te üst düzey görevlerde bulundu.
BORİS, ARKADİ VE İGOR ROTENBERG
Putin’in çocukluk ve judo kulübünden arkadaşı olan Boris Rotenberg, İngiltere hükümeti tarafından “Putin’le kişisel bağları olan, önde gelen bir Rus iş insanı olarak” tanımlanıyor.
65 yaşındaki Boris Rotenberg, kardeşi Arkadi Rotenberg ile birlikte Rus SMP Bank’ın ortaklarından.
Rus enerji şirketi Gazprom’dan ve 2014 yılında Sochi’deki Kış Olimpiyatları’nda milyarlarca dolarlık ihaleler aldığı iddia ediliyor.
Arkadi Rotenberg’in oğlu Igor Rotenberg, Gazprom Bureniye adlı sondaj şirketinin sahibi ve 2014 yılında babasının şirketlerdeki hisselerini aldı. Rotenberg’lerin toplam servetinin 2 milyar dolar olduğu belirtiliyor.
ALEKSANDER VE EVGENİ LEBEDEV
Çok tanınan bir başka oligark da Sovyetler döneminde eski bir KGB subayı ve daha sonra Rusya dış istihbarat servisi SVR’nin istihbarat subaylarından birisi Aleksander Lebedev.
2008 yılında Rusya’nın en zengin kişilerinden birisi olan Lebedev’in serveti zamanla azaldı.
Bankacı Aleksander Lebedev’in oğlu Evgeni Lebedev, İngiltere’de London Evening Standard ve The Independent gazetesinin sahibi ve parlamentonun üst kanadı olan Lordlar Kamarası’nın üyesi.
VLADİMİR LİTVİNENKO
66 yaşındaki Vladimir Litvinenko, Putin’in daha önce kampanya yöneticiliğini yaptı. Rus kimya şirketi PhosAgro’nun ortaklarından olan Litvinenko, 1990’lardan beri Saint Petersburg Madencilik Üniversitesi’nin rektörlüğünü yapıyor.
Forbes’a göre servetinin toplam değeri 1,3 milyar dolar.
İVAN İGOREVİCH SECHİN VE OĞLU İGOR İVANOVİCH SECHİN
Igor Ivanovich Sechin, dünyanın en büyük halka açık petrol şirketlerinden biri olan Rosneft’in üst yöneticisi ve yönetim kurulu başkanlığı görevinde bulunuyor.
2008’den 2012’ye kadar Rusya Federasyonu başbakan yardımcısı olarak görev yaptı. Sovyet ordusunda tercüman olarak görev yapan Sechin, BP ile 16 milyar dolarlık bir anlaşmanın imzalanmasına öncülük etti. Bu da Rus petrol şirketi Rosnef’i İngiliz petrol şirketinde yüzde 5 hisse sahibi yaptı.
Oğlu İgor da Rosneft’te önemli bir görevde bulunuyor.
ELENA ALEKSANDROVNA GEORGİEVA
Elena Aleksandrovna Georgieva, üst yöneticisi olduğu Novikombank, Rusya’nın en büyük savunma sanayii şirketi Rostec’i finanse ediyor. Rostec’in 2 milyon çalışanı ve yıllık 17 milyar dolar silah ihraç ediyor.
ANDREY SERGEYEVİCH PUCHKOV
Andrey Sergeyevich Puchkov, Rusya’nın en büyük ikinci finans kuruluşu olan VTB Bank’ta üst düzey yönetici. Daha önceden Dinamo Moskova futbol kulübünün başkanlığını da yaptı. Çok sayıda önemli gayrimenkul projesinde yer aldı.
YURİY ALEKSEYEVİCH SOLOVİEV
Yuriy Sergeyevich Soloviev, Londra’daki Lehman Brothers ve Deutsch Bank’ta görevlerinin ardından şu anda Rusya’nın en büyük ikinci finans kuruluşu olan VTB Bank’ta önemli bir pozisyonda görev yapıyor. Halen FC Dinamo Moskova futbol kulübünün yönetim kurulu başkanlığı görevini de yürütüyor.
YEVGENY PRİGOZHİN
Putin ile yakın ilişkilere sahip isimlerden birisi de Yevgeny Prigozhin.
Karanlık bir figür olan Prigozhin, Wagner Grubu adlı paralı asker ordusunun arkasındaki isim olarak biliniyor. Wagner Grubu, ismini Libya’daki iç savaşta duyurdu. Hafter Grubu’na 2 bin kişilik paralı asker ordusu kurduğu Amerikan istihbarat raporlarına yansıdı.
Sahibi olduğu restoranlar ve yemek şirketleri ile Kremlin’de şatafatlı yemeklere ev sahipliği yaptığı için ABD tarafından ‘Putin’in aşçısı olarak adlandırılıyor.
KİRİLL SHAMALOV
Putin’n kızı Katerina’nın eski eşi Krill Shamalov, Rusya’nın en genç dolar milyarderi olarak biliniyor. Nikolai Shamalov, Putin’in dostu ve Rossiya Bank’ın ortaklarından Nikolai Shamalov’un oğlu.
Krill Shamalov, 26 yaşındayken petrol şirketi Sibur’un başkan yardımcısı oldu. Rus, hükumetine danışmanlık yapmaya devam ediyor.
PYOTR FRADKOV
Rus dış istihbaratının eski başkanı Mikhail Fradkov’un oğlu Pyotr Fradkov.
Fradkov’un üst yöneticisi olduğu Promsvyazbank, Rus savunma sanayii ile iş yapıyor ve devletin savunma sanayii alımlarını destekliyor. Rus devletinin savunma sanayii sözleşmelerinin yüzde 70’i bu banka tarafından gözetiminde gerçekleştiriliyor.